Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen bileğildir. Dostluk, topluluk süresince insanların sahi elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Adalet değeri zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene dokunmak, sosyal yaşamın gerçekleşmesini kurmak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin önsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes doğruca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk süresince insanların davranış ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte dostluk, insanoğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-insanoğlu, insanoğlu-huy ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına aldatmaınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan fikirlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini kurmak için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın bütünüdür. Elan yaygın bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş sosyal evetşfakat düzenidir. Dostluk Lügat Mealı Dostluk kelimesi Arabi “pay” kökünden gelir ve pay kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “pay” kelimesinin çoğkebir “ah’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na gereğince dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet fehvaında da kullanılır. Yöntem Mealı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu dâhilin hala doyurucu bir teşhism dokumalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi süresince zemin olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri laf saha kısmına Özel Dostluk, kişiler ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun çıbanlıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye aldatmaınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları insanoğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla benzeşim nitelikteki yekpare durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk sahaında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı fakatçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları kösteklemek dâhilin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve kredi cezaları; esas hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden değişik dostluk dallarında değişik yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasi fikirleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş sosyal bir evetşfakat düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş süresince bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Pratik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun kılgın amacını, sosyal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk süresince canlı insanların, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın dokumasından meydana gelen gereksinimlerinı önlamaya çaldatmaışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni yaşamın zemin gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii dokumasına ve bundan ileri gelen gereksinimlerine müsait cereyan etmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, ekonomik gerçeklere bile sadıkdır; ekonomik yokluklara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir aranjman altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak doğru kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa teşhismıyla hak, “bir muadele düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere iki değişik anlamda kullanılır. Adalet gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet fehvaında ferdî bir özelliği deyimler. Nefer her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni sundurmak yolunda baki ve bileğmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak peritonı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk sahaında hukuki kıymet olarak alay konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Sosyete dâhilindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini dâhilermiş kurallar yekpareü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; icap bulunan düzeni saklamak, gerekse onu bileğmaslahattirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her dakika adalete çıbanvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta önmıza yerleşmiş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması gereken dostluk fehvaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan dostluk düzenlerinin namına müsait olup olmadığı açısından bir kıymet ve değerlendirme ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşfakat uyacak, hem bile bu sosyal yaşamın amerikan barış süresince sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü sağlamaya çaldatmaışacaktır.